Γιατί το σεξ είναι τόσο αντισυμβατικό στις ταινίες του Γιώργου Λάνθιμου;
Από τις σκηνές αιμομιξίας στον Κυνόδοντα μέχρι το «έξαλλο άλμα» στο Poor Things και το γραφικό όργιο στο Kinds of Kindness, ο πρωτοπόρος Έλληνας σκηνοθέτης δεν φοβήθηκε ποτέ να απεικονίσει το ταμπού σεξ στην οθόνη.
Στις ταινίες του, ο σκηνοθέτης Γιώργος Λάνθιμος εστιάζει χαρακτηριστικά στα σκοτεινά υπόγεια ρεύματα της καθημερινότητας και φωτίζει τον παραλογισμό της δικής μας κατάστασης: τις επιθυμίες, τα απωθημένα και τους ψυχαναγκασμούς μας. Είναι φυσικό λοιπόν το σεξ – δεδομένης της ικανότητάς του να περιλαμβάνει όλα αυτά τα θέματα – να εμφανίζεται σε μεγάλο βαθμό ως σουρεαλιστικό τροπάριο στο ρεπερτόριό του.
Γιατί όμως το σεξ είναι τόσο περίεργο στις ταινίες του Λάνθιμου; Απεικονισμένες ως παράξενες και μηχανικές, οι σεξουαλικές σκηνές του Έλληνα σκηνοθέτη μας διδάσκουν περισσότερα για τη σχέση μας με την επιθυμία από άλλες mainstream κινηματογραφικές απεικονίσεις του ερωτικού. Take Kinds of Kindness (2024), το τελευταίο τρίπτυχο σκοτεινής κωμωδίας του Λάνθιμου. Η ταινία ακολουθεί τρεις ξεχωριστές ιστορίες εξουσίας, ελέγχου και πίστης, παρουσιάζοντας το σεξ μέσα από μια σειρά από παράξενες ρυθμίσεις. Πολλές σκηνές απεικονίζουν αστυνομική οικειότητα, με τον Ρέιμοντ (Γουίλιαμ Νταφόε) να ελέγχει τον Ρόμπερτ (Τζέσι Πλέμονς) ολόκληρη τη ζωή – από τις ώρες των γευμάτων, την ικανότητά του να κάνει παιδί και τη σεξουαλική ζωή. Το σεξ κάθε άλλο παρά ρομαντικό είναι: είναι επαναλαμβανόμενο, διατεταγμένο, υπό επιτήρηση – λειτουργεί τελικά ως μέσο κυριαρχίας.
Το σεξ αντιμετωπίζεται παρόμοια στον Κυνόδοντα (2009), όπου ένας σύζυγος και μια γυναίκα κρατούν τα παιδιά τους προστατευμένα από τον έξω κόσμο. Ο πατέρας (Χρήστος Στέργιογλου) προσλαμβάνει την υπάλληλο ασφαλείας Χριστίνα (Άννα Καλαϊτζίδου) για να μάθει στον γιο του πώς να κάνει σεξ, παρουσιάζοντας την οικειότητα ως απαραίτητη ιεροτελεστία. Οι μεθοδικές συνεδρίες του γιου παραμένουν απαλλαγμένες από ερωτικό πάθος, και δεν ικανοποιούν τη Χριστίνα, η οποία αργότερα στρέφει την προσοχή της στη μεγαλύτερη κόρη.
Το τρέιλερ του Κυνόδοντα
Ο Αστακός (2015) παρουσιάζει εξίσου περίεργες σκηνές « προδιαγεγραμμένου» σεξ. Η ταινία παρουσιάζει μια ομάδα εξόριστων single που έχουν ως αποστολή να βρουν σύντροφο σε 45 ημέρες, σε ένα ξενοδοχείο όπου οι επισκέπτες απαγορεύεται να αυνανίζονται και περιορίζονται στη «σεξουαλική διέγερση» αποκλειστικά από καμαριέρες. Η αλληλεπίδραση με τις καμαριέρες είναι άκαμπτη και αθόρυβη: μια εργασία που εκτελείται τόσο ρομποτικά όσο και η αλλαγή των σεντονιών. Όταν η υπηρέτρια φεύγει, ο πρωταγωνιστής Ντέιβιντ (Κόλιν Φάρελ) αφήνεται να συλλογιστεί τη δική του παρηγοριά και την υπαρξιακή πτώση που έρχεται έπειτα από μια αποστασιοποιημένη οικειότητα. «Αυτό είναι απλώς απαίσιο, πραγματικά απαίσιο», παρατηρεί.
Αυτή η ρομποτική απεικόνιση του σεξ όχι μόνο προκαλεί αισθητικές σκηνές σεξ που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε σε ταινίες, αλλά διερευνά τη σχέση που έχουμε με το σεξ. Αν και παράξενο και κωμικό, το σεξ ως μονότονη ανταλλαγή είναι πολύ πιο ενδιαφέρον και υποβλητικό από τις συνθετικές, υπερπαραγωγικές σεξουαλικές σκηνές του Χόλιγουντ. Ο Λάνθιμος δείχνει ότι ακόμη και το ερωτικό μπορεί να πέσει θύμα της καπιταλιστικής κουλτούρας που γίνεται ένα άλλο καθήκον προς εκπλήρωση, παραγωγή ή κατανάλωση. Η συλλογική αποξένωση από το σώμα μας και η απόλαυση είναι από μόνη της μια επιδημία που αποτυπώνουν οι περίεργες σεξουαλικές σκηνές του Λάνθιμου.
Εκτός από μια ταραχώδη ανταλλαγή, ο Λάνθιμος απεικονίζει επίσης το σεξ ως ένα παράξενο είδος παρηγοριάς. Στο Kinds of Kindness, το σεξ εγείρεται σε περιπτώσεις απώλειας – ο Jesse Plemmons ξαναβλέπει μια σεξουαλική κασέτα ενός τετ-α-τετ που περιλαμβάνει την εξαφανισμένη σύζυγό του και δύο φίλους. Σε στιγμές θλίψης, η σαρκική επιθυμία συγχέεται με την άνεση. Αν και υπερβολικό μέσω της σουρεαλιστικής απεικόνισης, ο Λάνθιμος διερευνά πόσοι από εμάς στρέφονται στο σεξ ως μέσο ανάπαυσης από τη μοναξιά, ακόμη και σε ακατάλληλες στιγμές. Εξερευνώντας την πολυπλοκότητα της λίμπιντο, ο Λάνθιμος δεν φοβάται αναζωογονητικά να αντιμετωπίσει το ταμπού.
Το τρέιλερ της ταινίας ο Θάνατος του Ιερού Ελαφιού
Ομοίως, στο Poor Things (2023), το βικτοριανό ειδύλλιο επιστημονικής φαντασίας του Λάνθιμου, η Μπέλα Μπάξτερ (Έμα Στόουν) λαμβάνει μεταμόσχευση εγκεφάλου από το επιζών αγέννητο παιδί της, ξεκινώντας μια δεύτερη σεξουαλική αφύπνιση στο ενήλικο σώμα της. Ενώ ορισμένες κριτικές του Poor Things το χαρακτήρισαν ως « αυθάδικα παράξενη σεξουαλική κωμωδία» και «η πιο άτακτη ταινία της χρονιάς», αυτές παρεξηγούν την απεικόνιση του σεξ από τον Λάνθιμο ως εύθυμη και ερωτικά φορτισμένη, παρά ως απερωτοποιημένη ιδιοτροπία.
Ο Λάνθιμος έχει επίσης μιλήσει ενάντια στην ολοένα και πιο πουριτανική στάση απέναντι στο σεξ στη βιομηχανία του κινηματογράφου (και στην κοινωνία γενικότερα). «Σεξ στις ταινίες ή γυμνό – απλά ποτέ δεν κατάλαβα τη φρεσκάδα γύρω από αυτό», είπε ο Λάνθιμος στους New York Times στα τέλη του περασμένου έτους. «Με τρελαίνει πάντα το πόσο φιλελεύθεροι είναι οι άνθρωποι για τη βία και πώς επιτρέπουν στους ανήλικους να τη βιώσουν με οποιονδήποτε τρόπο, και μετά είμαστε τόσο φρόνιμοι για τη σεξουαλικότητα».
Γιώργος Λάνθιμος: Οι γυναίκες πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν το σεξ χωρίς να στιγματίζονται ως νυμφομανείς
Η συντονίστρια οικειότητας της ταινίας Poor Things, Elle McAlpine, σημειώνει ότι συχνά οι σκηνές σεξ στις ταινίες του Χόλιγουντ αλλοιώνουν τις γυναίκες, ενώ στο Poor Things οι παραγωγοί ήθελαν να παρουσιάσουν την Bella ως πλήρως ενεργή. «Η επιλογή της να πει, ‘μου αρέσει να κάνω σεξ’ ήταν τόσο αναζωογονητική», δήλωσε στο Vanity Fair.
Σχετικά με τον χαρακτήρα της Bella, ο Λάνθιμος πρόσθεσε: «Είναι πολύ σημαντικό ότι δεν ντρέπεται για τίποτα, όχι μόνο για το σεξ, αλλά και για τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τον κόσμο». Αν και ανατρεπτική, σε αντίθεση με τις mainstream σκηνές σεξ, η απεικόνιση του σεξ από τον Λάνθιμο δεν ικανοποιεί το ανδρικό βλέμμα. Παιχνιδιάρικο και περίεργο, το «έξαλλο πήδημα» της Bella ενσαρκώνει τον σεξουαλικό ηδονισμό που υπάρχει έξω από τα πουριτανικά μοντέλα της γυναικείας απόλαυσης. Οι γυναίκες, υποστηρίζει ο Λάνθιμος, πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν το σεξ χωρίς να σεξουαλικοποιούνται ή να στιγματίζονται ως νυμφομανείς.
Ο Λάνθιμος συχνά εστιάζει στην ευχαρίστηση της γυναίκας αντί των πιο τυπικών φαλλοκεντρικών απεικονίσεων της επιθυμίας. Στον Κυνόδοντα, όταν το παιδί ρωτάει τη μητέρα τι είναι το μ@υνί, εκείνη απαντά: «Το μ@υνί είναι ένα μεγάλο φως, όταν το μ@υνί σβήνει το δωμάτιο βυθίζεται στο σκοτάδι». Η επικέντρωση του κόλπου σε μια σχεδόν θεϊκή διάσταση, στο να μην είναι «αναμμένο» (ή ενεργοποιημένο) έχει ως αποτέλεσμα το «σκοτάδι».
Θυμίζοντας την ιστορία της δημιουργίας, ο Λάνθιμος μας υπενθυμίζει ότι η μήτρα είναι η αρχή του κόσμου και επανατοποθετεί τη δύναμη και την ευχαρίστηση των γυναικών μέσα στις ετεροκανονικές αφηγήσεις.
Οι σεξουαλικές πράξεις έχουν τη δυνατότητα να είναι τόσο βίαιες όσο και παιχνιδιάρικες – καθώς ο Λάνθιμος δεν αποφεύγει να απεικονίσει την πραγματικότητα της μόλυνσης, της ντροπής και του αφορισμού που συνοδεύει τη σεξουαλική βία. Για παράδειγμα, στο ελληνικής τραγωδίας τύπου Ο θάνατος του Ιερού Ελαφιού (2017), ο Steven (Κόλιν Φάρελ) διεγείρεται μόνο από τη γυναίκα του που προσποιείται το πτώμα, ενώ ο Κυνόδοντας (2009) διαθέτει το δικό του μερίδιο σε ενοχλητικές σκηνές σεξ.
Έξω από τις επίπεδες και φαλλοκεντρικές πορνογραφικές απεικονίσεις
Αν και οι κινηματογραφικές απεικονίσεις σεξουαλικής βίας που γίνονται από άνδρες σκηνοθέτες διατρέχουν τον κίνδυνο της φετιχοποίησης του τραύματος, ο Λάνθιμος τονίζει την πολυπλοκότητά τους. Μέσα στα όρια του σουρεαλιστικού του ύφους, παρουσιάζει τη σεξουαλική βία ως παράλογη και ασύμβατη με την καθημερινή ζωή.
Οι ταινίες του Λάνθιμου παρουσιάζουν το σεξ σε όλα του τα πλήθη, εγκιβωτίζοντας ένα είδος σεξ που πρέπει να υπάρχει έξω από τις επίπεδες και φαλλοκεντρικές πορνογραφικές απεικονίσεις. Ο Λάνθιμος απεικονίζει τις συνέπειες του σεξ που υπάρχει μόνο για τους άνδρες, του σεξ που είναι ρομποτικό όταν υπάρχει ως προϊόν του συστήματος, ενώ παράλληλα δείχνει τη δυνατότητα του σεξ να είναι παιχνιδιάρικο όταν η ικανοποίηση υπάρχει για όλους.
Εξάλλου, το σεξ μπορεί να είναι τόσο σκανδαλώδες όσο και σαρκικό, μονότονο ή και επικίνδυνο, αν και σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις είναι παράλογο: μας αναγκάζει να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με το σώμα μας, την ηδονή και τον κόσμο του σουρεαλιστικού. dazeddigital.com
