Τρεις παγίδες που εγκυμονούν κινδύνους υπέρμετρης φορολογικής επιβάρυνσης για εκατοντάδες χιλιάδες οικονομικά αδύναμους φορολογουμένους κρύβουν οι διατάξεις για τα τεκμήρια διαβίωσης που θα εφαρμοστούν και στην εκκαθάριση των φετινών δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος... φυσικών προσώπων.
Θύματα των παγίδων αυτών θα είναι κυρίως χαμηλόμισθοι, οικογένειες φοιτητών, νέοι που υπηρετούν τη στρατιωτική τους θητεία, ζημιογόνες νεοσύστατες ατομικές επιχειρήσεις, περιστασιακά απασχολούμενοι, ακόμη και ανάπηροι.
Όπως είναι γνωστό, τα τεκμήρια διαβίωσης είναι συγκεκριμένα ποσά δαπανών διαβίωσης που, σύμφωνα με τη Φορολογική Διοίκηση, προσδιορίζουν με αντικειμενικό τρόπο ένα ελάχιστο ποσό φορολογητέου εισοδήματος για κάθε φυσικό πρόσωπο.
Τι ισχύει
Το σύστημα του τεκμαρτού προσδιορισμού του φορολογητέου εισοδήματος με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης προβλέπει, καταρχήν, ένα ελάχιστο ποσό ετήσιας δαπάνης διαβίωσης ύψους 3.000 ευρώ για κάθε άγαμο φορολογούμενο και 5.000 ευρώ για τα ζευγάρια εγγάμων ή συναψάντων σύμφωνα συμβίωσης φορολογουμένων – 2.500 ευρώ για τον κάθε σύζυγο ή μέρος συμφώνου συμβίωσης. Προβλέπει επίσης συγκεκριμένα ποσά αντικειμενικών (τεκμαρτών) δαπανών διαβίωσης που αντιστοιχούν στα ετήσια έξοδα χρήσης και συντήρησης κατοικιών, Ι.Χ. αυτοκινήτων, σκαφών αναψυχής, δεξαμενών κολύμβησης και αεροσκαφών, ενώ λαμβάνει υπόψη και τις πραγματικές δαπάνες για την πληρωμή διδάκτρων ιδιωτικής εκπαίδευσης και αμοιβών υπηρετικού προσωπικού.
Η ισχύουσα νομοθεσία για τα τεκμήρια διαβίωσης, όπως την περιγράψαμε παραπάνω, κρύβει τρεις παγίδες υπερφορολόγησης για εκατοντάδες χιλιάδες φορολογουμένους με χαμηλά πραγματικά εισοδήματα. Ας τις δούμε αναλυτικά:
Παγίδα 1η: Τα τεκμήρια διαβίωσης προκαλούν υπερφορολόγηση των χαμηλόμισθων εργαζομένων. Λόγω της σημαντικής συρρίκνωσης των πραγματικών εισοδημάτων, την οποία έχει προκαλέσει η πολυετής οικονομική κρίση σε εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά, πολλά φυσικά πρόσωπα θα φορολογηθούν και φέτος όχι με βάση τα πολύ χαμηλά εισοδήματα που απέκτησαν το 2023 από μισθούς αλλά με βάση τα πολύ πιο υψηλά, εξωπραγματικά ποσά τεκμαρτών εισοδημάτων που θα τους προσδιορίσει η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) με βάση το σύστημα των τεκμηρίων διαβίωσης.
Παγίδα 2η: Το ελάχιστο τεκμήριο διαβίωσης των 3.000 ευρώ και το τεκμήριο διαβίωσης της μισθωμένης κατοικίας του ενήλικου τέκνου που σπουδάζει ή υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία μακριά από την οικογένειά του γίνονται αιτίες το συνολικό εισόδημα της οικογένειας (στην οποία περιλαμβάνεται και το τέκνο αυτό ως εξαρτώμενο) να εμφανίζεται πλασματικά αυξημένο, εξέλιξη που έχει πολλαπλές δυσμενείς οικονομικές συνέπειες γι’ αυτήν. Σε κάθε περίπτωση κατά την οποία ενήλικο εξαρτώμενο τέκνο του φορολογουμένου μισθώνει κατοικία διαφορετική από αυτήν της κύριας κατοικίας της οικογένειας (π.χ. φοιτητής που σπουδάζει σε διαφορετικό τόπο, τέκνο που υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία κ.λπ.) και ταυτόχρονα έχει δική του υποχρέωση υποβολής δήλωσης φορολογίας εισοδήματος, λόγω απόκτησης εισοδήματος οποιουδήποτε ύψους και από οποιανδήποτε πηγή εντός του 2023, το τεκμήριο διαβίωσης της μισθωμένης κατοικίας βαρύνει το τέκνο, όχι τους γονείς! Ετσι, σε κάθε τέτοια περίπτωση, το ενήλικο τέκνο -όσο πενιχρό κι αν είναι το πραγματικό εισόδημα που απέκτησε το 2023- εμφανίζεται με βάση τα τεκμήρια διαβίωσης με ένα εξωπραγματικό τεκμαρτό φορολογητέο εισόδημα μεγαλύτερο των 3.000 ευρώ, συνήθως κυμαινόμενο μεταξύ 3.500 και 6.000 ευρώ, το οποίο προσαυξάνει το συνολικό εισόδημα της οικογένειας και το εκτινάσσει σε ύψος μεγαλύτερο από τα ισχύοντα εισοδηματικά όρια για την είσπραξη διαφόρων κοινωνικών επιδομάτων, όπως το επίδομα τέκνων και το επίδομα στέγασης. Ετσι, εξαιτίας ενός ανύπαρκτου τεκμαρτού εισοδήματος του ενήλικου τέκνου, η οικογένεια μπορεί να χάσει αυτά τα σημαντικά επιδόματα. Για τον ίδιο λόγο, εξάλλου, μια οικογένεια μπορεί να χάσει και την απαλλαγή από το 50% του Ενιαίου Φόρου Ιδιοκτησίας Ακινήτων που ισχύει για φορολογουμένους με χαμηλά εισοδήματα.
Παγίδα 3η: Οι ζημιογόνες νεοσύστατες ατομικές εμπορικές επιχειρήσεις οι οποίες απαλλάσσονται από τα νέα αντικειμενικά κριτήρια φορολόγησης θα εμφανιστούν υποχρεωτικά με εξωπραγματικά τεκμαρτά κέρδη στην εφορία λόγω της εφαρμογής των τεκμηρίων διαβίωσης. Η εφαρμογή των διατάξεων για τα τεκμήρια διαβίωσης (τις αντικειμενικές δαπάνες διαβίωσης) δεν θα επιτρέψει στις ζημιογόνες νεοσύστατες ατομικές επιχειρήσεις να απαλλαγούν από τη φορολογία εισοδήματος. Παρά το γεγονός ότι θα δηλώσουν ζημιές, αυτές δεν θα ληφθούν υπόψη, διότι θα ενεργοποιηθούν τα τεκμήρια διαβίωσης τα οποία θα προσδιορίσουν για τις συγκεκριμένες επιχειρήσεις τεκμαρτό φορολογητέο εισόδημα σβήνοντας τις όποιες ζημιές.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Προσαύξηση φόρου κατά 145%
Εγγαμος φορολογούμενος με 2 ανήλικα παιδιά εργάζεται ως μισθωτός στον ιδιωτικό τομέα και λαμβάνει μηνιαίως 800 ευρώ. Διαμένει σε ιδιόκτητη μονοκατοικία 90 τ.μ. και κατέχει κι ένα Ι.Χ. αυτοκίνητο 1.750 κ.εκ., 9ετίας. Το εισόδημα που θα δηλώσει φέτος στην εφορία για το έτος 2023 ανέρχεται σε 11.200 ευρώ (800 ευρώ Χ 14 = 11.200 ευρώ).
Τεκμαρτό εισόδημα
Το τεκμαρτό εισόδημα που θα του προσδιορίσει η ΑΑΔΕ με την εφαρμογή των τεκμηρίων διαβίωσης θα προκύψει ως εξής:
* Ελάχιστο τεκμήριο διαβίωσης για έγγαμο: 2.500 ευρώ
* Τεκμήριο διαβίωσης για την κατοικία: [(40 ευρώ ανά τ.μ. Χ 80 τ.μ.) + (65 ευρώ ανά τ.μ. Χ 10 τ.μ.)] Χ 1,2 = 4.620 ευρώ
* Τεκμήριο για τη χρήση του Ι.Χ. αυτοκινήτου: 5.320 ευρώ
* Σύνολο εισοδήματος βάσει τεκμηρίων: 12.940 ευρώ
Για τον υπολογισμό του φόρου εισοδήματος, στην περίπτωση του συγκεκριμένου φορολογουμένου, θα ληφθεί υπόψη το τεκμαρτό εισόδημα των 12.940 ευρώ, επειδή αυτό είναι μεγαλύτερο από το δηλωθέν των 11.200 ευρώ.
Ως εκ τούτου, ο συγκεκριμένος φορολογούμενος θα φορολογηθεί για «εισόδημα» μεγαλύτερο κατά 1.740 ευρώ από αυτό που απέκτησε στην πραγματικότητα. Στο ετήσιο τεκμαρτό εισόδημα των 12.940 ευρώ αντιστοιχεί φόρος εισοδήματος 646,80 ευρώ, ο οποίος υπολογίζεται, λαμβανομένου υπόψη του αφορολόγητου ορίου των 10.000 ευρώ και με συντελεστή φόρου 22%, στο πέραν του ορίου αυτού ποσό. Αν λαμβανόταν υπόψη το δηλωθέν εισόδημα των 11.200 ευρώ, ο εν λόγω φορολογούμενος θα πλήρωνε μόλις 264 ευρώ.
Συνεπώς, ο εν λόγω εργαζόμενος, εξαιτίας των τεκμηρίων διαβίωσης, θα πληρώσει επιπλέον φόρο 382,80 ευρώ, που ισοδυναμεί με προσαύξηση του φόρου επί του δηλούμενου εισοδήματος κατά 145%.
Τρόποι αποφυγής
Οκτώ κατηγορίες ποσών που μας δίνουν… κάλυψη
Τις παγίδες υπερφορολόγησης που κρύβει η εφαρμογή των τεκμηρίων διαβίωσης οι φορολογούμενοι έχουν τη δυνατότητα να τις αποφύγουν με 8 διαφορετικούς τρόπους.
Σύμφωνα, ειδικότερα, με την ισχύουσα νομοθεσία, κάθε φορολογούμενος μπορεί να καλύψει τυχόν προστιθέμενη διαφορά εισοδήματος που προκύπτει λόγω των τεκμηρίων διαβίωσης αναγράφοντας στη φορολογική δήλωση που θα υποβάλει το 2024, για το 2023, έως και 8 διαφορετικές κατηγορίες ποσών, που είναι οι εξής:
1) Πραγματικά εισοδήματα τα οποία απέκτησαν το 2023 ο ίδιος ο φορολογούμενος, η σύζυγός του και τα εξαρτώμενα μέλη της οικογένειάς του και τα οποία απαλλάσσονται από το φόρο ή φορολογούνται με ειδικό τρόπο. Ως τέτοια εισοδήματα θεωρούνται τα επιδόματα ανεργίας, τα κέρδη από μετοχές και αμοιβαία κεφάλαια, οι τόκοι από καταθέσεις στις τράπεζες κ.λπ. Στην κατηγορία αυτή συμπεριλαμβάνονται και τα επιδόματα τέκνων που εισπράχθηκαν από τον ΟΠΕΚΑ, οι μισθοί, οι συντάξεις και η πάγια αντιμισθία των ολικά τυφλών και των κινητικά αναπήρων 80% και άνω, η αποζημίωση λόγω διακοπής εργασιακής σχέσης κ.λπ.
2) Χρηματικά ποσά που δεν θεωρούνται εισόδημα και αποκτήθηκαν εντός του 2023 από τον φορολογούμενο ή τη σύζυγό του. Τέτοια ποσά είναι π.χ. το εφάπαξ που έλαβε ο φορολογούμενος ως συνταξιούχος, μια αποζημίωση που εισέπραξε από την ασφαλιστική του εταιρία ή μια αποζημίωση που έλαβε για ηθική βλάβη, οι υποτροφίες, οι έκτακτες εφάπαξ οικονομικές ενισχύσεις που καταβλήθηκαν σε πληγέντες από φυσικές καταστροφές, τα προνοιακά επιδόματα του ΟΠΕΚΑ κ.λπ.
3) Κάθε έσοδο ή τίμημα που εισέπραξε ο φορολογούμενος εντός του 2023 από την πώληση περιουσιακών στοιχείων του. Ως έσοδα από την πώληση περιουσιακών στοιχείων λαμβάνονται υπόψη τα ποσά που εισέπραξε ο φορολογούμενος από την πώληση ακινήτων, αυτοκινήτων, κινητών πραγμάτων συνολικής αξίας άνω των 10.000 ευρώ, μετοχών, ομολόγων, εντόκων γραμματίων, μεριδίων αμοιβαίων κεφαλαίων και άλλων κινητών αξιών. Από το τίμημα πώλησης που εισπράχθηκε εντός του 2023 αφαιρείται το κόστος απόκτησης, δηλαδή το τίμημα που καταβλήθηκε σε κάποιο προηγούμενο έτος για την αγορά του περιουσιακού στοιχείου.
4) Εισοδήματα και έσοδα που αποκτήθηκαν τα έτη προ του 2023, δεν ξοδεύτηκαν μέχρι τις 31-12-2022 και αναλώθηκαν εντός του 2023. Πρόκειται για τη μέθοδο κάλυψης τεκμηρίων μέσω «ανάλωσης κεφαλαίου παρελθόντων ετών».
Με την «ανάλωση κεφαλαίου», ο φορολογούμενος μπορεί να ανατρέξει στις φορολογικές δηλώσεις προηγούμενων συνεχόμενων ετών (όσων ετών θέλει) και να προβεί στις ακόλουθες ενέργειες:
– Να αθροίσει τα ποσά των πάσης φύσεως εισοδημάτων και τα ποσά των εσόδων από πωλήσεις περιουσιακών στοιχείων τα οποία έχει αναγράψει στις δηλώσεις των παρελθόντων ετών.
– Από το άθροισμα εισοδημάτων και εσόδων προηγούμενων ετών που θα προκύψει, θα πρέπει, στη συνέχεια, να αφαιρέσει τα ποσά που ελήφθησαν υπόψη στις ίδιες φορολογικές δηλώσεις ως τεκμήρια διαβίωσης, καθώς και τα ποσά που δήλωσε στις ίδιες δηλώσεις ότι δαπάνησε για να αποκτήσει περιουσιακά στοιχεία.
Το καθαρό ποσό που θα προκύψει από τις παραπάνω μαθηματικές πράξεις είναι το «κεφάλαιο» των προηγούμενων ετών που μπορεί ο φορολογούμενος να «σχηματίσει» και να εμφανίσει στην εφορία ως προϊόν αποταμίευσης, προκειμένου να καλύψει την πρόσθετη διαφορά εισοδήματος που θα του προσδιορίσουν τα τεκμήρια.
EΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΠΟΣΑ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΓΙΑ ΚΥΡΙΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ (τα ποσά σε ευρώ)
| ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ ΣΕ Τ.Μ. | ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΤΙΜΕΣ ΖΩΝΗΣ ΕΩΣ 2.799 ΕΥΡΩ ΑΝΑ Τ.Μ. | ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΤΙΜΕΣ ΖΩΝΗΣ ΑΠΟ 2.800 ΕΩΣ 4.999 ΕΥΡΩ ΑΝΑ Τ.Μ. | ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΜΕ ΤΙΜΕΣ ΖΩΝΗΣ ΑΠΟ 5.000 ΕΥΡΩ ΑΝΑ Τ.Μ. ΚΑΙ ΑΝΩ | |||
| ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ | ΜΟΝΟΚΑΤΟΙΚΙΑ | ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ | ΜΟΝΟΚΑΤΟΙΚΙΑ | ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ | ΜΟΝΟΚΑΤΟΙΚΙΑ | |
| 30 | 1200 | 1440 | 1680 | 2016 | 2040 | 2448 |
| 40 | 1600 | 1920 | 2240 | 2688 | 2720 | 3264 |
| 50 | 2000 | 2400 | 2800 | 3360 | 3400 | 4080 |
| 60 | 2400 | 2880 | 3360 | 4032 | 4080 | 4896 |
| 70 | 2800 | 3360 | 3920 | 4704 | 4760 | 5712 |
| 80 | 3200 | 3840 | 4480 | 5376 | 5440 | 6528 |
| 90 | 3850 | 4620 | 5390 | 6468 | 6545 | 7854 |
| 100 | 4500 | 5400 | 6300 | 7560 | 7650 | 9180 |
| 110 | 5150 | 6180 | 7210 | 8652 | 8755 | 10506 |
| 120 | 5800 | 6960 | 8120 | 9744 | 9860 | 11832 |
| 130 | 6900 | 8280 | 9660 | 11592 | 11730 | 14076 |
| 140 | 8000 | 9600 | 11200 | 13440 | 13600 | 16320 |
| 150 | 9100 | 10920 | 12740 | 15288 | 15470 | 18564 |
| 160 | 10200 | 12240 | 14280 | 17136 | 17340 | 20808 |
| 170 | 11300 | 13560 | 15820 | 18984 | 19210 | 23052 |
| 180 | 12400 | 14880 | 17360 | 20832 | 21080 | 25296 |
| 190 | 13500 | 16200 | 18900 | 22680 | 22950 | 27540 |
| 200 | 14600 | 17520 | 20440 | 24528 | 24820 | 29784 |
| 250 | 24600 | 29520 | 34440 | 41328 | 41820 | 50184 |
| 300 | 34600 | 41520 | 48440 | 58128 | 58820 | 70584 |
| 350 | 54600 | 65520 | 76440 | 91728 | 92820 | 111384 |
| 400 | 74600 | 89520 | 104440 | 125328 | 126820 | 152184 |
| 450 | 94600 | 113520 | 132440 | 158928 | 160820 | 192984 |
| 500 | 114600 | 137520 | 160440 | 192528 | 194820 | 233784 |
5) Χρηματικά ποσά που εισήγαγε στην Ελλάδα ο φορολογούμενος το 2023 είτε σε ευρώ είτε σε συνάλλαγμα, εφόσον η απόκτησή τους στο εξωτερικό δικαιολογείται.
6) Δάνεια που έλαβε ο φορολογούμενος εντός του 2023 από τράπεζες, συγγενείς ή τρίτους. Η σύναψη δανείου με τραπεζικό ίδρυμα αποδεικνύεται από το κείμενο της σχετικής σύμβασης που έχει υπογραφεί από τον φορολογούμενο, ενώ η σύναψη δανείου με ιδιώτη αποδεικνύεται από συμβολαιογραφικό ή ιδιωτικό έγγραφο που έχει χαρτοσημανθεί.
7) Ποσά που εισέπραξε το 2023 ο φορολογούμενος είτε από δωρεές είτε από γονικές παροχές. Για να αποδείξει ο φορολογούμενος ότι εισέπραξε εντός του 2023 τέτοια ποσά, θα πρέπει η σχετική φορολογική δήλωση να έχει υποβληθεί εντός εξαμήνου από την είσπραξή τους.
8) Κέρδη από λαχεία, ΠPOΠO, ΛOTTO, TZΟKEP, Προκαθορισμένο Στοίχημα και λοιπά τυχερά παιχνίδια. Τα ποσά των κερδών από τυχερά παιχνίδια λαμβάνονται υπόψη μόνο εφόσον αφαιρεθεί η δαπάνη του φορολογουμένου για την αγορά του κουπονιού ή του δελτίου ή του λαχείου που κέρδισε.
| Κυβισμός Ι.Χ. αυτοκινήτου (κ.ε.) | Τεκμήριο Ι.Χ. αυτοκινήτου (Ετος πρώτης κυκλοφορίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση) | ||
| 2019-2023 | 2014-2018 | Πριν το 2014 | |
| Εως 1.249 | 4.000 € | 2.800 € | 2.000 € |
| 1.250 – 1.349 | 4.600 € | 3.220 € | 2.300 € |
| 1.350 – 1.449 | 5.200 € | 3.640 € | 2.600 € |
| 1.450 – 1.549 | 5.800 € | 4.060 € | 2.900 € |
| 1.550 – 1.649 | 6.400 € | 4.480 € | 3.200 € |
| 1.650 – 1.749 | 7.000 € | 4.900 € | 3.500 € |
| 1.750 – 1.849 | 7.600 € | 5.320 € | 3.800 € |
| 1.850 – 1.949 | 8.200 € | 5.740 € | 4.100 € |
| 1.950 – 2.049 | 8.800 € | 6.160 € | 4.400 € |
| 2.050 – 2.149 | 9.700 € | 6.790 € | 4.850 € |
| 2.150 – 2.249 | 10.600 € | 7.420 € | 5.300 € |
| 2.250 – 2.349 | 11.500 € | 8.050 € | 5.750 € |
| 2.350 – 2.449 | 12.400 € | 8.680 € | 6.200 € |
| 2.450 – 2.549 | 13.300 € | 9.310 € | 6.650 € |
| 2.550 – 2.649 | 14.200 € | 9.940 € | 7.100 € |
| 2.650 – 2.749 | 15.100 € | 10.570 € | 7.550 € |
| 2.750 – 2.849 | 16.000 € | 11.200 € | 8.000 € |
| 2.850 – 2.949 | 16.900 € | 11.830 € | 8.450 € |
| 2.950 – 3.049 | 17.800 € | 12.460 € | 8.900 € |
| 3.050 – 3.149 | 19.000 € | 13.300 € | 9.500 € |
| 3.150 – 3.249 | 20.200 € | 14.140 € | 10.100 € |
| 3.250 – 3.349 | 21.400 € | 14.980 € | 10.700 € |
| 3.350 – 3.449 | 22.600 € | 15.820 € | 11.300 € |
| 3.450 – 3.549 | 23.800 € | 16.660 € | 11.900 € |
| 3.550 – 3.649 | 25.000 € | 17.500 € | 12.500 € |
| 3.650 – 3.749 | 26.200 € | 18.340 € | 13.100 € |
| 3.750 – 3.849 | 27.400 € | 19.180 € | 13.700 € |
| 3.850 – 3.949 | 28.600 € | 20.020 € | 14.300 € |
| 3.950 – 4.049 | 29.800 € | 20.860 € | 14.900 € |
| 4.050 – 4.149 | 31.000 € | 21.700 € | 15.500 € |
| 4.150 – 4.249 | 32.200 € | 22.540 € | 16.100 € |
| 4.250 – 4.349 | 33.400 € | 23.380 € | 16.700 € |
| 4.350 – 4.449 | 34.600 € | 24.220 € | 17.300 € |
| 4.450 – 4.549 | 35.800 € | 25.060 € | 17.900 € |
| 4.550 – 4.649 | 37.000 € | 25.900 € | 18.500 € |
| 4.650 – 4.749 | 38.200 € | 26.740 € | 19.100 € |
