Τα πρώτα κρούσματα του AIDS, μιας άγνωστης μέχρι τότε ασθένειας εντοπίστηκαν στις ΗΠΑ πριν από 40 χρόνια...τον Ιούνιο του 1981,
Από τότε μέχρι σήμερα, έχουν διανυθεί πολλά χιλιόμετρα στον μαραθώνιο αγώνα δρόμου προς την εξάλειψή του.
1981: πρώτος συναγερμός
Στις 5 Ιουνίου 1981 τα αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Ασθενειών (CDC) ανακοίνωσαν τον εντοπισμό μιας σπάνιας πνευμονίας σε ομοφυλόφιλους στην Καλιφόρνια. Αυτά ήταν τα πρώτα κρούσματα του AIDS.
Τότε οι επιστήμονες αγνοούσαν εντελώς την ασθένεια αυτή, η οποία δεν είχε ακόμη όνομα. Οι υγειονομικές αρχές ανέφεραν την εμφάνιση «σπάνιων μολύνσεων» σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών (στα τέλη του 1981), σε αιμοφιλικούς που έκαναν μεταγγίσεις αίματος (στα μέσα του 1982) και σε Αϊτινούς που ζούσαν στις ΗΠΑ (στα μέσα του 1982).
Ο όρος AIDS (σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας) εμφανίστηκε το 1982.
1983: ανακάλυψη του ιού
Τον Ιανουάριο του 1983 οι ερευνητές Φρανσουάζ Μπαρέ- Σινουσί και Ζαν – Κλοντ Σερμάν, μέλη της ομάδας του Λικ Μοντανιέ στο ινστιτούτο Παστέρ στο Παρίσι, ανακάλυψαν έναν νέο ιό τον οποίο ονόμασαν LAV, ο όποιος «ενδέχεται να συνδέεται με το AIDS».
Στις 23 Απριλίου 1984 ο Αμερικανός ειδικός στους ρετροϊούς Ρόμπερτ Γκάλο ανακοίνωσε ότι βρήκε «την πιθανή» αιτία του AIDS, έναν ρετροϊό που ονόμασε HTLV-III.
Οι δύο ιοί αποδείχθηκε ότι ήταν οι ίδιοι και το 1986 ονομάστηκαν HIV (ιός ανοσοεπάρκειας του ανθρώπου).
1987: πρώτη θεραπεία
Τον Μάρτιο του 1987 η πρώτη αντιρετροϊκή θεραπεία AZT εγκρίθηκε στις ΗΠΑ. Ήταν πολύ ακριβή και με σοβαρές παρενέργειες.
Στις 31 Μαρτίου υπεγράφη συμφωνία μεταξύ της Γαλλίας και των ΗΠΑ για να τερματιστεί η διαμάχη για την πατέντα της ανακάλυψης του HIV. Το 2008 η Μπαρέ- Σινουσί και ο Μοντανιέ τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ιατρικής για την ανακάλυψή τους.
Αρχές της δεκαετίας του 1990: πέφτουν αστέρια
Ο Αμερικανός ηθοποιός Ροκ Χάντσον είναι το πρώτο διάσημο θύμα του AIDS τον Οκτώβριο του 1985. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 πολλά αστέρια πεθαίνουν λόγω της ασθένειας: ο Φρέντι Μέρκιουρι τον Νοέμβριο του 1991 και ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ τον Ιανουάριο του 1993.
O Freddy Mercury των Queen στη σκηνή στις 13 Ιουλίου του 1985 (AP Photo/Mark Allan)
Το 1994 το AIDS ήταν η πρώτη αιτία θανάτου για τους Αμερικανούς ηλικίας 25 με 44 ετών.
1995/96: συνδυασμένες θεραπείες
Τα χρόνια αυτά άρχισαν να χρησιμοποιούνται δύο νέου τύπου φάρμακα, αλλάζοντας την πορεία της νόσου: οι αναστολείς πρωτεάσης και οι μη νουκλεοσιδικοί αναστολείς της ανάστροφης μεταγραφάσης.
Αυτή ήταν η αρχή της χρήσης διάφορων αντιρετροϊκών φαρμάκων τα οποία αποδείχθηκαν πολύ αποτελεσματικά στην καταπολέμηση του ιού. Το 1996 στις ΗΠΑ για πρώτη φορά μειώνεται ο αριθμός των νεκρών από AIDS.
1999: 50 εκατομμύρια άνθρωποι
Έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και της UNAIDS (η υπηρεσία του ΟΗΕ για το AIDS) που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 1999 εκτίμησε σε 50 εκατομμύρια τους ανθρώπους που είχαν προσβληθεί από τον ιό HIV από την αρχή της πανδημίας, από τους οποίους 16 εκατομμύρια πέθαναν. Η Αφρική ήταν η ήπειρος που είχε πληγεί περισσότερο, με 12,2 εκατομμύρια οροθετικούς.
2001: γενόσημα
Μετά τη συμφωνία που υπέγραψε το 2000 η UNAIDS με πέντε μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες για τη διανομή φθηνών φαρμάκων στις φτωχές χώρες, στις 13 Νοεμβρίου 2001 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) υπέγραψε συμφωνία με την οποία επετράπη στις αναπτυσσόμενες χώρες να παράγουν γενόσημα.
2012: η πρώτη προληπτική θεραπεία
Στις 16 Ιουλίου 2012 εγκρίθηκε στις ΗΠΑ η πρώτη προληπτική θεραπεία με το αντιρετροϊκό κοκτέιλ Truvada. Έκτοτε, αυτού του είδους η θεραπεία αποδεικνύεται αποτελεσματική και έχει επιτρέψει σε άτομα υψηλού κινδύνου να προστατευθούν λαμβάνοντάς το προληπτικά.
2017: το 50% των ασθενών λαμβάνουν θεραπεία
Το 2017 για πρώτη φορά περισσότεροι από τους μισούς φορείς του HIV λαμβάνουν αντιρετροϊκή θεραπεία.
Σήμερα το ποσοστό αυτό πλησιάζει τα τρία τέταρτα: 27,5 εκατομμύρια άνθρωποι λαμβάνουν θεραπεία σε σύνολο 37,7 εκατομμυρίων φορέων, σύμφωνα με τη UNAIDS.
2020/21: οι επιπτώσεις της covid-19
Η πανδημία της Covid-19 έθεσε σε κίνδυνο τον στόχο της UNAIDS «να τερματιστεί το AIDS ως απειλή για τη δημόσια υγεία ως το 2030».
Η επιδημία εγείρει εξάλλου εμπόδια στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, στα διαγνωστικά τεστ και τη θεραπεία, γεγονός που καθυστερεί την εξάλειψη του AIDS, από το οποίο τα τελευταία 40 χρόνια έχουν πεθάνει 36,3 εκατομμύρια άνθρωποι.
Σειρά εμβολίων κατά της Covid-19 αναπτύχθηκαν μέσα σε λίγους μήνες, αλλά κανένα κατά του AIDS (σύνδρομο επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας) έπειτα από τόσα χρόνια ερευνών.
Η νόσος του AIDS εξακολουθεί να σκοτώνει
Κολοσσιαίες επενδύσεις, διαδικασίες fast track και καινοτόμες έρευνες που αναπτύσσονται εδώ και δεκαετίες, επέτρεψαν την ανάπτυξη πολλών εμβολίων κατά της covid το περασμένο έτος σε χρόνους ρεκόρ.
Ομως, ο πόλεμος κατά του AIDS δεν είχε την ίδια τύχη. Και παρά τις εντυπωσιακές προόδους που έχουν καταγραφεί στην αντιμετώπισής της, η νόσος σκοτώνει ακόμη: 680.000 άνθρωποι στον κόσμο το 2020.
Από τον εντοπισμό του AIDS το 1983, η έρευνα για το εμβόλιο κατά του ιού HIV που ως χαρακτηριστικό έχει την αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος δεν έχει τελεσφορήσει.
Ομως, ο ιός αυτός αποδεικνύεται από την φύση του ιδιαίτερα πολύπλοκος για να εξουδετερωθεί, τονίζουν οι ερευνητές.
Δεν είναι εφικτή η φυσική ανοσία
Ο HIV «προσβάλλει τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος» στο DNA των οποίων ενσωματώνει το γενετικό του υλικό, εξηγεί ο καθηγητής Olivier Schwartz, διευθυντής του τμήματος Ιολογίας και Ανοσίας του Ινστιτούτου Παστέρ.
Αυτή η ιδιότητα καθιστά δύσκολη τη στόχευσή του, διότι τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, όταν δεν βρίσκονται σε εγρήγορση, περνούν μακρές περιόδους σε λανθάνουσα κατάσταση, κατά τη διάρκεια των οποίων ο ιός κατορθώνει να περνά κάτω από τα ραντάρ.
Ετσι, ενώ μία πρώτη προσβολή από τον ιό SARS-CoV2 , από την οποία, στις περισσότερες περιπτώσεις ο οργανισμός αναρρώνει με φυσικό τρόπο, επιτρέπει την απόκτηση ανοσίας, δεν συμβαίνει το ίδιο με τον HIV.
Αδιάκοπες μεταλλάξεις
Η μεταβλητότητά του δεν έχει καμία σχέση με την μεταβλητότητα του SARS-CoV2 : «μεταλλάσσεται πολύ ευκολότερα», κατά συνέπεια, «είναι πιο δύσκολη η δημιουργία αντισωμάτων ευρέος φάσματος που θα είχαν την ικανότητα να μπλοκάρουν την μόλυνση», τονίζει οι καθηγητής Schwartz.
Άρα, «ξέρουμε να εμβολιάζουμε αρκετά γρήγορα κατά μίας παραλλαγής, αλλά όχι όταν ένας ιός μεταλλάσσεται υπερβολικά», λέει ο Nicolas Manel, διευθυντής ερευνών στο Inserm και διευθυντής ερευνητικής ομάδας στο Ινστιτούτο Μαρία Κιουρί.
Πρόσφατα, η δοκιμή εμβολίου στην υποσαχάρια Αφρική, το οποίο επρόκειτο να παράσχει προστασία απέναντι σε πολλές παραλλαγές του HIV, τερματίστηκε λόγω ανεπαρκούς αποτελεσματικότητας.
Κραυγαλέα έλλειψη επενδύσεων
Για την ανάπτυξη εμβολίου, θα πρέπει να γίνει μία «σημαντική επιλογή, αλλά η αγορά είναι σήμερα πολύ υποτονική για τις φαρμακευτικές εταιρείες. Υπάρχει κραυγαλέα έλλειψη επενδύσεων στον τομέα. Υπάρχουν πολλοί δραστήριοι ερευνητές, αλλά εργάζονται με στοιχειώδη μέσα», λέει ο Nicolas Manel.
Η ανάπτυξη εμβολίου είναι εκ προοιμίου ο μόνος τρόπος για την πλήρη εξάλειψη του ιού, με τον οποίο ζουν περί τα 38 εκατομμύρια στον κόσμο.
Πάντως για τη θεραπευτική αγωγή του AIDS «διαθέτουμε σήμερα μία ανοσολογική εργαλειοθήκη: μία τριπλή θεραπεία που έχει εκπληκτικά αποτελέσματα και φάρμακα που μπορούν να προλάβουν την νόσο», υπενθυμίζει ο Monsef Benkirane, διευθυντής έρευνας στο Ινστιτούτο Γενετικής του Ανθρώπου του CNRS.
Η ελπίδα από την τεχνολογία mRNA
Πολλές δεκάδες εμβόλια βρίσκονται υπό μελέτη. Το ένα από αυτά, της εταιρείας Moderna, βασίζεται στην τεχνολογία του αγγελιαφόρου του RNA (mRNA), στην οποία οφείλεται η επιτυχία του εμβολίου της κατά της Covid.
«Η χρησιμοποίηση αυτής της τεχνολογίας ανοίγει μία νέα ελπιδοφόρα πόρτα για τον ιό HIV», πιστεύει ο καθηγητής Gilles Pialoux, επικεφαλής της υπηρεσίας Λοιμωδών και Τροπικών Νόσων του νοσοκομείου Tenon και ειδικευμένος στο AIDS.
Ομως, τα οριστικά αποτελέσματα δεν θα είναι γνωστά πριν από πολλά ακόμη χρόνια.
«Ποτέ δεν έχουμε μάθει τόσα πολλά για το ανοσοποιητικό σύστημα όσο τα τελευταία χρόνια», λέει η Serawit Bruck-Landais, διευθύντρια επιστημονικών και ιατρικών προγραμμάτων του Sidaction. «Αλλά, από το σημείο αυτό μέχρι να πούμε ότι έχουμε την δυνατότητα να αναπτύξουμε γρήγορα ένα εμβόλιο, θα προτρέχαμε».
Η επιδημία της Covid είχε πολύ αρνητικές συνέπειες στην αντιμετώπιση του AIDS, διαταράσσοντας την πρόσβαση των ασθενών στα συστήματα υγείας, τα διαγνωστικά τεστ και τη θεραπεία σε πολλές χώρες, οι ερευνητές ελπίζουν ωστόσο ότι θα επιτρέψει επίσης να υπάρξει πρόοδος, και στον εμβολιαστικό τομέα.
«Ποτέ δεν έχουμε μιλήσει τόσο πολύ για την υγεία, για τις λοιμώδεις νόσους, για την αναγκαία συλλογική προσπάθεια στην αντιμετώπιση μίας παγκόσμιας πανδημίας», λέει η Serawit Bruck-Landais.
