Κάθε καλοκαίρι εδώ και 12 χρόνια, ο Γιώργος Χ., μαζί με άλλα δύο άτομα, δουλεύει στην κουζίνα μεγάλου ξενοδοχείου ως...
εποχικός βοηθός. Πλέον, μετά την Covid-19, οι κρατήσεις στο ξενοδοχείο δεν είναι τόσο πολλές, ώστε να χρειάζονται τρεις άνθρωποι για αυτή τη δουλειά. Κάποιοι θα δουλέψουν δύο από τους έξι μήνες της σεζόν, κάποιοι τέσσερις και κάποιοι …καθόλου.
Ο Γιώργος είναι μόνο ένας από τους χιλιάδες εργαζόμενους στον τουρισμό, από σερβιτόρους μέχρι ανθρώπους που απασχολούνται στη φιλοξενία και διοργάνωση συνεδρίων και αθλητικών διοργανώσεων σε θέρετρα, που κρατούν μικρό καλάθι για τη φετινή σεζόν, δεδομένου ότι ο κλάδος όπου εργάζονται είναι μεταξύ αυτών που επλήγησαν βαρύτερα από την πανδημία.
«Οι περισσότερες θέσεις εργασίας στον τουρισμό επηρεάζονται βαρέως από την Covid-19 και τα μέτρα social distancing. Επιπλέον, πολλές από τις εργασίες που γίνονται στο πλαίσιο αυτών των επαγγελμάτων, μπορούν να αυτοματοποιηθούν σε έναν βαθμό και η πανδημία πιθανώς θα επιταχύνει τη διαδικασία», αναφέρεται σε μελέτη του Ευρωπαϊκού Κέντρου για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (Cedefop), με τίτλο «Skills developments and trends in the tourism sector»
Οι εργαζόμενοι στην επεξεργασία τροφίμων, για παράδειγμα, επηρεάζονται από την αύξηση των σνακ και των αναψυκτικών, που ήδη προσφέρονται μέσω αυτόματων πωλητών, ιδίως σε ξενοδοχεία χαμηλού κόστους. Αναμένεται ότι η ζήτηση για ψηφιακές δεξιότητες θα ενισχυθεί, καθώς ιδίως τα ξενοδοχεία θα «γυρίσουν» σε online κι απομακρυσμένο check-in και check-out. Στα εστιατόρια, τα ψηφιακά μενού και το remote ordering (απομακρυσμένη παραγγελία) θα συνεισφέρουν επίσης στην αύξηση της ζήτησης για ψηφιακές δεξιότητες, τόσο σε επίπεδο σερβιτόρων και μαγείρων, όσο και σε επίπεδο ανάπτυξης και συντήρησης των ψηφιακών on-line εργαλείων, επισημαίνουν οι μελετητές. Ο δε ρόλος των καθαριστριών/στών στον κλάδο του τουρισμού αναμένεται να ενισχυθεί, καθώς η εργασία τους μπορεί να αυτοματοποιηθεί μόνο σε έναν βαθμό, ενώ εκτιμάται επίσης ότι μπορεί να αυξηθεί η ζήτηση για εργαζόμενους υπεύθυνους για τη συντήρηση και τη βελτίωση των προδιαγραφών καθαρισμού και υγιεινής.
Το πολύ δύσκολο 2020, το εντελώς αβέβαιο 2021
Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξενοδόχων (ΠΟΞ), Γρηγόρης Τάσιος, επισημαίνει ότι το 2020 θα είναι ξεκάθαρα πάρα πολύ δύσκολο έτος και το 2021 εντελώς αβέβαιη χρονιά για τον τουρισμό, και σε όρους απασχόλησης, με βάση τουλάχιστον τα σημερινά δεδομένα.
Ερωτηθείς τι πιστεύει για την αυτοματοποίηση των θέσεων εργασίας, απαντά: «Φαίνεται ότι πράγματι προκύπτουν κάποιες αλλαγές στη λειτουργία των ξενοδοχείων, όπως το online check-in. Θεωρώ όμως πως δεν θα υπάρξουν πραγματικά σημαντικές αλλαγές την επόμενη πενταετία. Γενικά δεν μπορεί να είναι ένα ρομπότ, που θα κάνει την πρώτη επαφή με τον πελάτη, ιδίως τώρα, που οι άνθρωποι έχουν νοσταλγήσει τα ταξίδια και χρειάζονται τόσο την ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία. Φυσικά, αν ο νέος κορονοϊός εξακολουθήσει να μας ταλαιπωρεί τα επόμενα χρόνια, τότε σίγουρα δούμε σημαντικές αλλαγές».
Ως προς τους εποχικούς υπαλλήλους, οι οποίοι στον ξενοδοχειακό κλάδο ανέρχονται σε περίπου 80.000, σημειώνει ότι θα προσληφθούν -όταν προσληφθούν- με αναστολή σύμβασης. Στο χειρότερο σενάριο θα εργαστούν δύο από τους έξι μήνες (της σεζόν) και στο καλύτερο τέσσερις, αλλά όσο και να δουλέψουν θα λάβουν αναγκαστικά το μισό εισόδημα. «Για να επανέλθει η αγορά πλήρως, χρειάζεται να υπάρξει το εμβόλιο και όλες οι σοβαρές μελέτες τοποθετούν τη διάθεσή του στο δεύτερο εξάμηνο του 2021, άρα και το επόμενο έτος θα είναι δύσκολο κι αβέβαιο», καταλήγει.
Η Ελλάδα έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε
Ο Τσέχος εμπειρογνώμονας του Cedefop, Jiri Branka (Γίρι Μπράνκα) επισημαίνει ότι η κατάσταση για τον κλάδο είναι δύσκολη σε όλη την ΕΕ, αλλά δυσκολότερη στις χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης, που βασίζονται σε σημαντικό βαθμό στη θερινή περίοδο για τη δημιουργία εισοδήματος. Προσθέτει ότι χώρες όπως η Ελλάδα, που κατέβαλαν μεγάλη προσπάθεια και έλαβαν εγκαίρως μέτρα, για να διατηρήσουν την ασφάλεια σε υψηλά επίπεδα, πιθανώς θα δρέψουν τους καρπούς αυτής της πολιτικής. Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ πιστεύει ότι η Ελλάδα έκανε ό,τι καλύτερο μπορούσε, ώστε να έχει, τηρουμένων των αναλογιών, ένα καλό καλοκαίρι και βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση, σε σύγκριση με άλλες χώρες που επίσης προσβλέπουν στον τουρισμό για έσοδα.
Υπάρχει κάποια εκτίμηση ως προς τον αριθμό των θέσεων εργασίας, που θα μπορούσαν να χαθούν ή να επηρεαστούν βαρέως από την αυτοματοποίηση στον κλάδο; Σύμφωνα με τον κ.Μπράνκα, ενώ η αυτοματοποίηση όντως επηρεάζει κι ενώ κάποια ξενοδοχεία επενδύουν στην τεχνολογία και εισάγουν δυνατότητες, όπως το ψηφιακό check-in και check-out, ωστόσο τα περισσότερα από τα τουριστικά επαγγέλματα είναι δύσκολο να αυτοματοποιηθούν στην παρούσα φάση, καθώς απαιτούν εγγύτητα και ανθρώπινη επαφή.
Οι πέντε χώρες με υψηλό επίπεδο πιθανού ρίσκου
Για να αξιολογήσει σε ποιες χώρες οι θέσεις εργασίας στον τουρισμό αντιμετωπίζουν το υψηλότερο ρίσκο, το Cedefop ανέλυσε δύο παράγοντες ευαλωτότητας: τη σημασία που έχουν οι διεθνείς αφίξεις για τον τουριστικό τομέα της χώρας και το μερίδιο των μικρών τουριστικών επιχειρήσεων στην απασχόληση. Η προσεχής περίοδος θα είναι απαιτητική για όλες τις τουριστικές επιχειρήσεις, αλλά οι μικρές, με λιγότερους πόρους, είναι ιδιαίτερα ευάλωτες. Οι μικροεπιχειρήσεις συνεισφέρουν σημαντικά στην απασχόληση στον κλάδο σε κράτη-μέλη όπως η Ιταλία, η Πολωνία, το Βέλγιο και η Κροατία.
«Ο συνδυασμός αυτών των δύο σημαντικών παραγόντων δείχνει υψηλό επίπεδο πιθανού ρίσκου για την απασχόληση στον τουριστικό τομέα σε πέντε ευρωπαϊκές χώρες: Μάλτα, Κροατία, Κύπρος, Αυστρία και Ελλάδα» σημειώνουν οι μελετητές, υπογραμμίζοντας ότι το καλοκαίρι του 2020 οι τοπικές επιχειρήσεις τουρισμού πιθανώς να καταλήξουν να βασίζονται στον εγχώριο τουρισμό (μόνο ή κατά κύριο λόγο), κάτι που σε χώρες όπως η Μάλτα, η Κροατία και η Κύπρος πιθανώς να μην είναι αρκετό για να αντισταθμίσει την πτώση της διεθνούς ζήτησης.
Επαγγελματικά ταξίδια το 15% των διεθνών αφίξεων στην ΕΕ
Στην ΕΕ, το 15% των διεθνών αφίξεων τουριστών σχετίζονται με επαγγελματικούς σκοπούς. Τα lockdowns και οι περιορισμοί στα ταξίδια έδωσαν ώθηση στη χρήση on-line εργαλείων για τη φιλοξενία επιχειρηματικών συναντήσεων και εκδηλώσεων. Οι εκδηλώσεις web-based θεωρούνται ολοένα και περισσότερο ως ασφαλέστερη, φθηνότερη και πιο ευέλικτη επιλογή και οι αυξανόμενες επενδύσεις στην υποστηρικτική τεχνολογία βελτιώνουν την εμπειρία χρήστη στις τηλεδιασκέψεις. Η τάση αυτή εκτιμάται, σύμφωνα με τους αναλυτές, ότι θα κάμψει τον επιχειρηματικό τουρισμό.
Το ίδιο ισχύει και για τη διοργάνωση/φιλοξενία αθλητικών διοργανώσεων, που εκτιμάται ότι αποτελεί έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους υπο-κλάδους του τουρισμού, με μερίδιο της τάξης του 10% στα ταξίδια διεθνώς. «Η Covid-19 οδήγησε στην ακύρωση όλων των μεγάλων αθλητικών γεγονότων, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες κτλ. Παρότι τα γεγονότα σταδιακά θα επανακάμψουν, η διοργάνωσή τους μπορεί να αντιμετωπίσει προκλήσεις στο μέλλον. Καθώς τα γεγονότα αυτά προγραμματίζονται χρόνια πριν, ενώ ο κίνδυνος μιας μεγάλης αναταραχής (π.χ., πανδημίας ή τρομοκρατικής επίθεσης) μπορεί να εκδηλωθεί σε λίγες ημέρες ή εβδομάδες, είναι πιθανό να αναδυθούν εδώ δύο τάσεις, με συνέπειες για τις δεξιότητες και τη ζήτηση εργασίας: η περαιτέρω ψηφιοποίηση ώστε να μειωθεί η ανάγκη προσωπικής αλληλεπίδρασης (π.χ, έκδοση ψηφιακών εισιτηρίων, ανέπαφες υπηρεσίες στις εκδηλώσεις) και η μεγαλύτερη έμφαση στην υγιεινή και την καθαριότητα» υπογραμμίζεται.
Ποιες δεξιότητες κάνουν τη διαφορά και ποια επαγγέλματα έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση;
Μεταξύ Ιουλίου 2018 και Δεκεμβρίου 2019, το Cedefop αποθήκευσε και ανέλυσε πάνω από 1,2 εκατομμύρια on-line αγγελίες ζήτησης εργαζομένων στον τουρισμό, εκ των οποίων 1,13 εκατ. αφορούσαν σε φιλοξενία και εστίαση, 93.000 σε γραφεία ταξιδίων και υπηρεσίες τουριστικών πρακτόρων και λιγότερες από 5000 σε επιβατικές μεταφορές, αεροπορικές και θαλάσσιες. H βάση δεδομένων OVATE του Cedefop καταγράφει 17 τουριστικά επαγγέλματα, για τα οποία κατεγράφησαν πάνω από 10.000 αγγελίες στο εν λόγω διάστημα. Οι περισσότερες από αυτές αφορούν σε επαγγέλματα που σχετίζονται με το catering και το φαγητό, όπως σερβιτόρους, μάγειρες, σεφ ή barmen και barwomen. Κατά κύριο λόγο η προσφορά εργασίας αφορά σε θέσεις με μέσα ή στοιχειώδη προσόντα, αλλά και οι θέσεις εργασίας υψηλών δεξιοτήτων, όπως διευθυντικά στελέχη, software developers κι ειδικοί μάρκετινγκ επίσης φιγουράρουν ψηλά.
Ιδιαίτερη βαρύτητα φαίνεται ότι δίδουν οι εργοδότες και στις λεγόμενες οριζόντιες δεξιότητες (transversal skills), οι οποίες δεν πιστοποιούνται τυπικά με πτυχία και διπλώματα. Νούμερο ένα ζητούμενη δεξιότητα είναι, σύμφωνα με την έρευνα 2018-2019 η δυνατότητα ομαδικής εργασίας (43%) κι ακολουθούν η προσαρμοστικότητα (42%) και η ευχέρεια στην εξυπηρέτηση πελατών (40%). Οριζόντια προσόντα όπως η ικανότητα ιεράρχησης προτεραιοτήτων (20%) και η καλή επικοινωνία (18%) φιγουράρουν επίσης πιο ψηλά στη λίστα από τη χρήση υπολογιστή (17%), τις γνώσεις γύρω από τις προδιαγραφές ποιότητας (16%) ή την ανάλυση αγοράς (8%).
Η ακτινογραφία της απασχόλησης και των εργαζομένων στον τουρισμό
Ιδίως μετά το 2000, ο κλάδος του τουρισμού εξελίχθηκε σε έναν από τους ισχυρότερους πυλώνες για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας. Το ποσοστό αύξησης των θέσεων εργασίας στον κλάδο -16% από το 2000- ήταν τρεις φορές μεγαλύτερο από τη συνολική ανάπτυξη της απασχόλησης στην ευρωπαϊκή οικονομία. Μεταξύ 2000 και 2017, πάνω από 1,8 εκατ. θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν στον κλάδο στην Ευρώπη, αυξάνοντας τη συνολική απασχόληση σε 13 εκατ. άτομα. Επιπρόσθετα, ο κλάδος έχει σημαντική συνεισφορά στη δημιουργία θέσεων εργασίας σε άλλα επαγγέλματα, όπως οι κατασκευές (πχ. ξενοδοχειακών μονάδων), το λιανεμπόριο (αφού οι τουρίστες πραγματοποιούν αγορές στη χώρα που επισκέπτονται) και οι υπηρεσίες υγείας.
Το μερίδιο του τουρισμού στη συνολική απασχόληση στην ΕΕ εκτιμάται στο 5%, αλλά σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Κύπρος, η Μάλτα, η Ιρλανδία και η Ισπανία, τα αντίστοιχα ποσοστά είναι σημαντικά υψηλότερα. Οι σερβιτόροι, μάγειρες, bartenders, ξεναγοί και συνοδοί εκδρομών αντιστοιχούν περίπου στο 50% των θέσεων εργασίας στον κλάδο, ενώ το ένα τρίτο αφορά σε βοηθούς κουζίνας, διευθυντικά στελέχη φιλοξενίας και λιανεμπορίου, πωλητές, καθαριστές και βοηθούς και υπαλλήλους εξυπηρέτησης πελατών. Η απασχόληση σε σχεδόν όλα τα επαγγέλματα του κλάδου αυξήθηκε μεταξύ 2010 και 2020. Οι δε απασχόληση μεταξύ των βοηθών κουζίνας κι επεξεργασίας τροφίμων, των οδηγών και των μάνατζερς παρουσίασε τη μεγαλύτερη αύξηση, κατά τουλάχιστον 30%, στην ίδια περίοδο.
Μόνο ένας στους επτά έχει πτυχίο ΑΕΙ, ένας στους τέσσερις εργάζεται εποχιακά και οι μισοί είναι κάτω των 35
Ο κλάδος βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε εργαζόμενους με χαμηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, στους υποτομείς της φιλοξενίας και των υπηρεσιών εστίασης, που προσφέρουν πάνω από εννέα στις δέκα θέσεις εργασίας στον τουρισμό, μόλις ένας στους επτά εργαζόμενους είναι απόφοιτος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης κι αυτό είναι η δεύτερη χαμηλότερη επίδοση μεταξύ του συνόλου των τομέων της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Παράλληλα, το ένα τέταρτο των εργαζόμενων στον κλάδο εργάζονται εποχιακά ή προσωρινά, με το σχετικό ποσοστό να φτάνει ακόμα και στο 45% στην Ελλάδα, ενώ ο τομέας προσελκύει εργαζόμενους μικρότερης ηλικίας (37% κάτω των 35 ετών και 13% κάτω των 25), άρα μπορεί να θεωρηθεί ως σημείο εισόδου στην αγορά εργασίας για χιλιάδες νεαρούς αποφοίτους. Τα δύο τρίτα των απασχολούμενων είναι γυναίκες ή/και μετανάστες, δηλαδή μέλη ομάδων που θεωρούνται ευπαθείς ως προς την απασχόληση. ΑΠΕ-ΜΠΕ
